Od listopada 2021 r. białoruska organizacja praw człowieka «Nasz Dom» zaczęło udzielać pomocy żywnościowej uchodźcom politycznym z Białorusi. W ramach tego monitoringu przedstawiamy zebrane i przeanalizowane dane na podstawie przeprowadzonej ankiety wśród kobiet-uchodźczyń. Monitoring pokazuje rzeczywistą sytuację białoruskich kobiet i dzieci w Polsce, zmuszonych do ucieczki z Białorusi z powodu prześladowań i represji za swoją pozycję obywatelską w wyniku wydarzeń kampanii prezydenckiej i wyborów prezydenckich w Republice Białorusi w roku 2020.
W okresie od listopada 2021 do stycznia 2022 «Nasz Dom» zapewnił pomoc żywnościową 70 matkom i 115 dzieciom. Również w tym okresie do Warszawy trafiły 18 tony pomocy humanitarnej, którą partnerzy niemieccy (Międzynarodowe Towarzystwo Praw Człowieka, Sekcja Niemiecka) przekazali do «Nasz Dom» w listopadzie, grudniu i styczniu.
- W 2021 r. Urząd do Spraw Cudzoziemców w Polsce podjął decyzje dotyczące 4,7 tys. osób, z czego 1150 to obywatele Białorusi.
Ochrona międzynarodowa oznacza całkowite ukrycie danych osób ubiegających się o taką ochronę, dlatego nie możemy dokładnie wskazać ile osób to kobiety. Należy uwzględnić to że wniosek zawsze składa jeden członek rodziny, czyli do 1150 Białorusinów, którym udzielono ochrony międzynarodowej w 2021 r. w RP, można dodać średnio od 2 do 4 osób (współmałżonek i dzieci). Można przyjąć, że co najmniej 1150 kobiet, w tym dziewczynki, albo ubiegało się o ochronę międzynarodową, albo wyjechało do Polski jako członkowie rodziny osób ubiegających się o ochronę międzynarodową.
Według danych Urzędu do Spraw Cudzoziemców RP Białorusini stanowili największą grupę cudzoziemców, którzy ubiegali się o udzielenie ochrony międzynarodowej w Polsce w 2021 roku. Ogółem złożono 7700 wniosków. Według danych Urzędu do Spraw Cudzoziemców wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej w 2021 r. złożyło 2256 Białorusinów. Jak wspomniano wcześniej, wniosek składa jeden członek rodziny dla całej rodziny.
Pomoc żywnościową otrzymały uchodźczynie, które złożyły wniosek w 2021 r., czyli są wśród 2256 Białorusinów. Na podstawie danych uzyskanych przez «Nasz Dom», a także na podstawie danych Urzędu do Spraw Cudzoziemców RP możemy z grubsza obliczyć procent osób, które otrzymały pomoc:
- Złożone wnioski do RP dla Ministerstwa Zdrowia łącznie – 7700
- Złożone wnioski od Białorusinów – 2256
- Zapewniona pomoc żywnościowa – 70
- Odsetek pomocy żywnościowej udzielonej Białorusinom, którzy zgłosili się do Ministerstwa Zdrowia RP – 3,1%
Według obliczeń pomoc żywnościowa została dotychczas udzielona tylko 3,1% osób, które złożyły wniosek o ochronę międzynarodową.
Oczywiście Białorusini otrzymują pomoc w różnych organizacjach i fundacjach, ale według badań kobiet i kontaktów z wolontariuszami Nasz Dom, wielu Białorusinów znajduje się w trudnej sytuacji finansowej i psychologicznej w pierwszych miesiącach po wyjeździe z Białorusi natomiast realną pomoc materialną udziela bardzo ograniczona liczba organizacji. Pomoc ta jest wyraźnie niewystarczająca.
- Ogromna liczba kobiet zmuszonych do natychmiastowego opuszczenia Białorusi pozostaje praktycznie bez środków do życia.
Bez znajomości języka nie są w stanie od razu znaleźć normalnej pracy, muszą dużo czasu poświęcać na umieszczanie dzieci w placówkach oświatowych (zgodnie z polskim prawem każde dziecko mieszkające na terenie RP ma obowiązek pobierania nauki do 18 lat włącznie), a także składania wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej i procedur z nią związanych. Wiele kobiet z powodu nagłego wyjazdu nie może zabrać ze sobą wystarczającej ilości rzeczy i artykułów gospodarstwa domowego, aby zapewnić normalne życie przede wszystkim swoim dzieciom, nie mają też środków na zakup leków i niezbędnych środków higieny .osobistej.
- Pomoc żywnościowa, której udało się udzielić «Nasz Dom» w niespełna trzy miesiące, w rzeczywistości pokrywała tylko niewielki procent potrzeb kobiet i dzieci z Białorusi, które trafiły do Polski.
Jednocześnie warunkiem udzielenia jakiejkolwiek pomocy jest często posiadanie dowodów na poważne represje, czyli istnienie sprawy karnej. Trzeba jednak wziąć pod uwagę złożoność sytuacji w Republice Białorusi w zakresie prawa, praw człowieka, a tym bardziej praw kobiet. Kobiety ze względu na swoją aktywną pozycję obywatelską zaczynają być poddawane poważnej presji poprzez groźby, przemoc psychiczną, a czasem nawet fizyczną. Jednym z zagrożeń jest zabieranie dzieci z rodziny.
- Kobiety podejmują decyzję o natychmiastowym opuszczeniu kraju właśnie wtedy, gdy presja na nie zaczyna się nasilać, a zwłaszcza gdy pojawiają się groźby pod adresem dzieci.
Powoduje to szereg problemów, gdy Białorusinka zwraca się do organizacji i funduszy o pomoc w okresie adaptacji w innym kraju. W wielu przypadkach kobieta nie posiada dokumentów potwierdzających fakty represji lub naciski na kobietę.
To znaczy że są represje, ale brak jest dokumentów je potwierdzających. Wynika to z faktu, że:
- Białoruskie organy ścigania wykonują wiele czynności bez odpowiedniej dokumentacji procesu (przeszukania, rozmowy prewencyjne, przesłuchania), dlatego wiele kobiet nie ma dokumentów dowodowych. Zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem Republiki Białoruś można zatrzymywać obywateli bez postawienia zarzutów na 72 godziny. To właśnie wykorzystują białoruskie organa ścigania: w ciągu tych 72 godzin kobieta może być poddana niewiarygodnej presji – wielogodzinne przesłuchania, przebywanie w celach bez materacy, pościeli, niezbędnych środków higienicznych, często w tej samej celi z osobami aspołecznymi cierpiącymi na choroby zakaźne (wszy, świerzb, Covid2019). Po upływie 72 godzin kobieta może zostać zwolniona bez postawienia zarzutów i może nie otrzymać dokumentu potwierdzającego podjęte przeciwko niej czynności procesowe.
- Po doświadczeniach znęcania się i tortur kobiety nawet te, które odbyły 15 dni aresztu administracyjnego doznają ogromnej traumy psychicznej. Na dodatek nie otrzymują żadnych dokumentów potwierdzających odbyty areszt administracyjny przy tym bardzo boją się iść i żądać takich dokumentów. Nawet na myśl o tymdostają ataku paniki .
- W praktyce nawet zaproszenie ich do organów ścigania w charakterze świadka (wydawałoby się nieszkodliwe) nie oznacza, że kobieta ta zostanie po przesłuchaniu wypuszczona, a zmiana statusu ze „świadka” na „podejrzaną” może nastąpić w chwili, gdy kobieta znajduje się w organach ścigania i będąc zaproszona na przesłuchanie w charakterze świadka zostaje zatrzymana w trakcie przesłuchania. Takich przypadków jest wiele, co powoduje zrozumiałą niechęć kobiet do pójścia na przesłuchania, a także ich ucieczkę z dziećmi nie czekając na wyniki śledztwa.
Jak w tym wypadku rozwiązać problem weryfikacji?
Weryfikacja uchodźczyń z Białorusi na terytorium Polski potrzebujących pomocy i wsparcia, ze strony organizacji praw człowieka lub fundacji, może odbywać się na podstawie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej i posiadania Tymczasowego Dowodu osobistego cudzoziemca (TZTC) – dokumentu potwierdzającego tożsamość oraz przyjęcia wniosku.
W trakcie procesu aplikacyjnego każda osoba przechodzi przesłuchanie w Urzędzie do Spraw Cudzoziemców, którego jednym z głównych celów jest ustalenie, czy dana osoba jest rzeczywiście zagrożona i potrzebuje ochrony międzynarodowej.
- Najmniej chronionymi kategoriami są właśnie kobiety z dziećmi, które zmuszone są do ucieczki bez mężczyzny, członka rodziny. Na uwagę zasługuje fakt, że wśród kobiet które otrzymały pomoc żywnościową – 44 samotnych i 14 matek z rodzin wielodzietnych.
Według wstępnych badań wśród 115 dzieci, około 25 ma poważne diagnozy lekarskie, w tym 5 dzieci z rozpoznaniem autyzmu, dwoje dzieci przeszło operację w trybie nagłym, a dwoje dzieci to cukrzycy z insulinozależnością.
- „Nasz Dom” zaapelował także do społeczności Białorusinów w Polsce, która zjednoczyła się w celu rozwiązania spraw związanych z orzekaniem niepełnosprawnościami i innymi problemami medycznymi. Według ankiety przeprowadzonej wśród 15 kobiet w stowarzyszeniu u 2 dzieci zdiagnozowano dziecięce porażenie mózgowe u 4 dzieci zdiagnozowano autyzm, 3 dzieci jest niewidomych, 2 dzieci porusza się na wózku inwalidzkim, 2 dzieci ma diagnozę psychoneurologiczną , a kolejne 2 dzieci są ranne i wymagają rehabilitacji.
Przed wyjazdem z Białorusi kobiety były poddawane przemocy, naciskom, represjom, takimi jak:
– przeszukania, najczęściej w nocy z użyciem brutalnej siły fizycznej;
– wezwania do prewencyjnych rozmów z organami ścigania i opiekuńczymi z bardzo silną presją psychologiczną i groźbami;
– aresztowania, osadzenie w areszcie śledczym;
– bicie i tortury, a także groźby przemocy fizycznej;
– groźby odebrania dzieci lub odebrania dzieci, porwania dzieci;
– utrata pracy, zwolnienie;
– groźby sprawiania kłopotów bliskim zwykle dzieciom, mężowi lub rodzicom, naciski na bliskich;
– groźby przemocy seksualnej ze strony funkcjonariuszy policji;
– zastraszanie, w tym w sieciach społecznościowych, próby doprowadzania do samobójstwa;
– przymusowe deportacje, wydalenia (z powodów etnicznych, politycznych, etnicznych – mniejszość polska na Białorusi);
– otwieranie telefonów, a także przejmowanie danych osobowych przez KGB lub funkcjonariuszy policji oraz szantażowanie kobiet przy użyciu danych osobowych;
– rekrutacja aktywistek przez KGB poprzez przymus współpracy i zastraszanie kobiet;
– deprywacja snu i jedzenia;
– groźby umieszczenia kobiet w klinikach psychiatrycznych i umieszczenia kobiet w klinikach psychiatrycznych (psychiatria karna).
Podstawowe paragrafy Kodeksu Karnego Republiki Białoruś, zgodnie z którymi uchodźczynie są skazywane, oskarżane, podejrzane lub są świadkami.
Niektóre kobiety podlegają pod kilka paragrafów na raz:
130 – Nawoływanie do nienawiści lub niezgody na tle rasowym, narodowościowym, wyznaniowym lub innym – 1 kobieta
188 – Oszczerstwo – 1 kobieta
209 – Oszustwo – 1 kobieta
269 - Zanieczyszczanie środowiska – 1 kobieta
289 – Akt terroryzmu – 1 kobieta
290-2 – Ułatwianie działalności terrorystycznej – 1 kobieta
290-5 – Organizowanie działalności organizacji terrorystycznej i udział w działalności takiej organizacji – 1 kobieta
292 – Zajęcie budynków i budowli – 2 kobiety
293 – Zamieszki – 7 kobiet
339 – Chuligaństwo – 2 kobiety
341 – Zbezczeszczenie budynków i zniszczenie mienia – 1 kobieta
342 – Organizacja i przygotowanie akcji rażąco naruszających porządek publiczny lub czynny w nich udział – 16 kobiet
356 – Zdrada państwa – 1 kobieta
357 – Spisek lub inne czyny mające na celu przejęcie władzy państwowej – 1 kobieta
361-1 – Utworzenie formacji ekstremistycznej lub udział w niej – 6 kobiet
361-2 – Finansowanie działań ekstremistycznych – 2 kobiety
367 – Oszczerstwo w stosunku do Prezydenta Republiki Białoruś – 1 kobieta
368 – Znieważenie Prezydenta Republiki Białoruś – 1 kobieta
369 – Znieważenie przedstawiciela władzy – 2 kobiety
382 – Nieuprawnione przywłaszczenie tytułu lub władzy urzędnika – 1 kobieta
Należy zauważyć, że w/w artykuły kodeksu karnego brzmią złowieszczo, ale w praktyce są to albo posty w czatach telegramowych albo użycie biało-czerwono-białych symboli, czy też udział w pokojowych protestach.
Według wstępnej analizy «Nasz Dom», uchodźczynie potrzebują:
– pomocy żywnościowej (jednorazowej lub wielokrotnej w zależności od sytuacji finansowej);
– doradztwa prawnego, przy sporządzaniu różnych dokumentów;
– pomocy psychologicznej;
– konsultacji lekarskich i asysty medycznej , a także leków, w tym związanych z leczeniem depresji, myśli samobójczych, usuwaniem wzmożonego lęku i innych zaburzeń wynikających z przeżytych represji;
– pomocy w zapewnieniu mieszkań socjalnych;
– pomocy w adaptacji dzieci w placówkach oświatowych;
– pomocy w nauce języka;
– adaptacji społecznej i pracy z problemami psychologicznymi, przywrócenia umiejętności komunikacyjnych;
– pomocy w organizowaniu grup samopomocy i wzmacnianiu środowisk kobiecych diaspory białoruskiej dla wzajemnego wsparcia;
Pomoc i wsparcie dla uchodźczyń z Białorusi w okresie adaptacyjnym jest niezbędnym czynnikiem powrotu do normalnej aktywności społecznej. Wiele kobiet nie chce przestać walczyć o swoje prawa i wolności przeciwko dyktatorskiemu reżimowi, nawet jeśli teraz ta walka będzie prowadzona z terytorium innego państwa. Ważne jest to, aby przyczyniły się one do zwycięstwa demokracji i przywrócenia rządów prawa na Białorusi. Będąc w trudnej sytuacji ekonomicznej i psychologicznej bez adaptacji społecznej i w samotności, wypadają one z białoruskiego społeczeństwa obywatelskiego, porzucają aktywność obywatelską, co dodatkowo pogłębia ich izolację i trudny stan psychiczny, a także pozbawia sił do powrotu do działalności protestacyjnej a która zjednoczyła wszystkich Białorusinów w 2020 roku.
Linki: